Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η σύμμετρη άσκηση του σώματος καλλιεργεί και το πνεύμα και διαμορφώνει ήθος. Για αυτό σε όλες τις ελληνικές πόλεις υπήρχαν «γυμνάσια», παλαίστρες, στάδια και γενικά χώροι κατάλληλοι για τη σωματική άσκηση.
Οι μεγάλες εποχές του ελληνικού αθλητισμού ήταν τα Αρχαϊκά και τα Κλασικά χρόνια, ως το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. Αργότερα, στα Ελληνιστικά χρόνια, άρχισε η παρακμή, καθώς δημιουργήθηκαν επαγγελματίες αθλητές. Και όταν, με την υποταγή στη Ρώμη, χάθηκε η πολιτική ελευθερία των Ελλήνων, χάθηκε και η αθλητική ιδέα. Έτσι, στα ρωμαϊκά χρόνια, οι αγώνες ξέπεσαν σε οργανωμένο θέαμα.
Αρχικά στη μινωική Κρήτη είχε αναπτυχθεί το αθλητικό παιχνίδι. Στα νησιά του Αιγαίου γνωστό και αγαπημένο παιχνίδι ήταν η πυγμαχία. Όλα όμως αυτά ήταν περισσότερο επιδείξεις τεχνικής και θέαμα για τέρψη παρά αθλητικοί αγώνες. Τα πράγματα αλλάζουν την εποχή των Αχαιών και έχουμε πια αθλητικούς αγώνες με έπαθλα, όπως π.χ. οι αγώνες προς τιμή του νεκρού Πατρόκλου, που περιγράφονται στην Ιλιάδα. Τα αθλήματα σία οποία αγωνίζονταν οι ομηρικοί ήρωες ήταν η αρματοδρομία, ο δρόμος, η πάλη, η πυγμαχία, η δισκοβολία, η οπλομαχία.
Οι πανελλήνιοι αγώνες. Στην καθιέρωση αγώνων με πανελλήνιο χαρακτήρα συντέλεσε η κοινή θρησκεία των Ελλήνων, καθώς οι αγώνες ήταν πάντα συνδεδεμένοι με λατρευτικές εκδηλώσεις. Σε αυτούς μπορούσαν να πάρουν μέρος όλοι οι Έλληνες, από όπου κι αν προέρχονταν, και μόνον αυτοί. Οι αθλητές αγωνίζονταν όχι τόσο για την προσωπική τους προβολή όσο για την τιμή της πατρίδας τους.
Τα Ολύμπια. Από τους πανελλήνιους αγώνες οι πιο σημαντικοί και πιο λαμπροί ήταν οι Ολυμπιακοί αγώνες, τα «Ολύμπια», που διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια στον ιερό χώρο της Ολυμπίας. Την ευθύνη για την οργάνωσή τους είχαν οι Ηλείοι και την ειδική επίβλεψη της τέλεσής τους είχαν οι «ελλανοδίκες».
То στάδιο της Ολυμπίας είναι δημιούργημα των μέσων του 4ου αιώνα π.Χ. (εκτός από την ελληνιστική «κρυπτή είσοδο» και κάποιες ρωμαϊκές προσθήκες). Δεν υπήρχαν κερκίδες, αλλά στις τέσσερις πλευρές του σταδίου αναχώματα σχημάτιζαν επικλινή επίπεδα, από όπου οι θεατές παρακολουθούσαν τους αγώνες. Ο στίβος του πλαισιώνεται από αγωγό με λεκάνες κατά διαστήματα και σχηματίζει μια ελαφριά καμπύλη στο μέσο των μακριών πλευρών του. Διατηρούνται οι γραμμές της αφετηρίας και του τέρματος, και η απόσταση μεταξύ τους είναι ένα ολυμπιακό στάδιο (600 πόδια ή 192,27 μ.). Διατηρείται ακόμη το βήμα των ελλανοδικών (στη νότια πλευρά, κοντά στο τέρμα) και ο βωμός της Δήμητρας Χαμώνης (στη μέση της βόρειας πλευράς).
Για την αρχή των Ολυμπιακών αγώνων οι αρχαίοι διέσωζαν πολλούς μύθους, που έφταναν ως την εποχή των θεών και των ηρώων. Πάντως η καταμέτρηση, ο κατάλογος των Ολυμπιάδων, αρχίζει από το 776 π.Χ. Το τέλος τους ήρθε ύστερα από 293 διοργανώσεις, το 394 μ.Χ., όταν καταργήθηκαν με διάταγμα του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α.
Κατά την τέλεση των ολυμπιακών αγώνων γινόταν εκεχειρία σε όλο τον ελληνικό κόσμο, που διαρκούσε περίπου τρεις μήνες, για να μπορούν να κυκλοφορούν ανεμπόδιστα οι αθλητές και οι αντιπροσωπίες των πόλεων. Οι αγώνες γίνονταν το καλοκαίρι (γύρω στα μέσα Ιουλίου), διαρκούσαν πέντε μέρες και τα βασικά αγωνίσματα ήταν ο δρόμος, η πάλη, το πένταθλο (δρόμος, άλμα, ακοντισμός, δισκοβολία, πάλη), η πυγμαχία, η αρματοδρομία και το παγκράτιο (πυγμαχία και πάλη). Την τελευταία μέρα απονέμονταν και τα έπαθλα, που ήταν απλά στεφάνια από κλωνάρι αγριελιάς.
Από τα τέλη του 7ου αι. π.Χ. στις Ολυμπιάδες περιλαμβάνονταν και αγώνες παίδων. Τέλος, στην Ολυμπία, σε διαφορετική μέρα αλλά στον ίδιο ολυμπιακό χρόνο, τελούνταν και αγώνες γυναικών-παρθένων, που ονομάζονταν «Ηραία», ήταν αφιερωμένοι στην Ήρα και περιλάμβαναν το αγώνισμα του δρόμου.
Άλλοι πανελλήνιοι αγώνες ήταν τα Πύθια, που τελούνταν στους Δελφούς προς τιμή του Απόλλωνα κάθε τέσσερα χρόνια (το τρίτο έτος κάθε Ολυμπιάδας), τα Ίσθμια, που τελούνταν στην περιοχή του ισθμού της Κορίνθου προς τιμή του Ποσειδώνα κάθε δεύτερο και τέταρτο έτος Ολυμπιάδας, δηλαδή κάθε δύο χρόνια, τα Νέμεα, που τελούνταν κάθε δύο χρόνια στη Νεμέα και ήταν αφιερωμένοι στο Δία.
Για τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών αγώνων υπήρχαν αυστηροί κανονισμοί. Οι αθλητές έπρεπε να είναι Έλληνες στην καταγωγή και έπρεπε να φτάσουν στην Ολυμπία ένα μήνα πριν από τη διεξαγωγή των αγώνων για να γυμναστούν εκεί. Κάθε αθλητής δήλωνε την πατρίδα του ή την πόλη που εκπροσωπούσε. Για την ομαλή διεξαγωγή των αγώνων φρόντιζαν οι ελλανοδίκες. Αυτοί ανακήρυσσαν και τους νικητές και έκαναν την απονομή των βραβείων.
Τους αγώνες παρακολουθούσαν επίσημες αντιπροσωπίες των πόλεων, οι θεωρίες, αλλά και όποιος άλλος ήθελε. Η μόνη απαγόρευση ήταν αυτή που απέκλειε από την παρακολούθηση των αγώνων τις παντρεμένες γυναίκες. Εκτός από τους πανελλήνιους αγώνες, σε πολλές πόλεις διεξάγονταν και τοπικοί αγώνες με την ευκαιρία θρησκευτικών γιορτών. Οι πιο γνωστοί ήταν τα Παναθήναια στην Αθήνα, τα Υακίνθια και τα Κάρνεια στη Σπάρτη, τα Λύκαια στην Αρκαδία, τα Δήλια στη Δήλο, τα Ηραία στο Αργός, τα Ελευθέρια στις Πλαταιές, τα Νάια στη Δωδώνη κ.ά.
Οι μεγάλες εποχές του ελληνικού αθλητισμού ήταν τα Αρχαϊκά και τα Κλασικά χρόνια, ως το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. Αργότερα, στα Ελληνιστικά χρόνια, άρχισε η παρακμή, καθώς δημιουργήθηκαν επαγγελματίες αθλητές. Και όταν, με την υποταγή στη Ρώμη, χάθηκε η πολιτική ελευθερία των Ελλήνων, χάθηκε και η αθλητική ιδέα. Έτσι, στα ρωμαϊκά χρόνια, οι αγώνες ξέπεσαν σε οργανωμένο θέαμα.
Αρχικά στη μινωική Κρήτη είχε αναπτυχθεί το αθλητικό παιχνίδι. Στα νησιά του Αιγαίου γνωστό και αγαπημένο παιχνίδι ήταν η πυγμαχία. Όλα όμως αυτά ήταν περισσότερο επιδείξεις τεχνικής και θέαμα για τέρψη παρά αθλητικοί αγώνες. Τα πράγματα αλλάζουν την εποχή των Αχαιών και έχουμε πια αθλητικούς αγώνες με έπαθλα, όπως π.χ. οι αγώνες προς τιμή του νεκρού Πατρόκλου, που περιγράφονται στην Ιλιάδα. Τα αθλήματα σία οποία αγωνίζονταν οι ομηρικοί ήρωες ήταν η αρματοδρομία, ο δρόμος, η πάλη, η πυγμαχία, η δισκοβολία, η οπλομαχία.
Οι πανελλήνιοι αγώνες. Στην καθιέρωση αγώνων με πανελλήνιο χαρακτήρα συντέλεσε η κοινή θρησκεία των Ελλήνων, καθώς οι αγώνες ήταν πάντα συνδεδεμένοι με λατρευτικές εκδηλώσεις. Σε αυτούς μπορούσαν να πάρουν μέρος όλοι οι Έλληνες, από όπου κι αν προέρχονταν, και μόνον αυτοί. Οι αθλητές αγωνίζονταν όχι τόσο για την προσωπική τους προβολή όσο για την τιμή της πατρίδας τους.
Τα Ολύμπια. Από τους πανελλήνιους αγώνες οι πιο σημαντικοί και πιο λαμπροί ήταν οι Ολυμπιακοί αγώνες, τα «Ολύμπια», που διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια στον ιερό χώρο της Ολυμπίας. Την ευθύνη για την οργάνωσή τους είχαν οι Ηλείοι και την ειδική επίβλεψη της τέλεσής τους είχαν οι «ελλανοδίκες».
То στάδιο της Ολυμπίας είναι δημιούργημα των μέσων του 4ου αιώνα π.Χ. (εκτός από την ελληνιστική «κρυπτή είσοδο» και κάποιες ρωμαϊκές προσθήκες). Δεν υπήρχαν κερκίδες, αλλά στις τέσσερις πλευρές του σταδίου αναχώματα σχημάτιζαν επικλινή επίπεδα, από όπου οι θεατές παρακολουθούσαν τους αγώνες. Ο στίβος του πλαισιώνεται από αγωγό με λεκάνες κατά διαστήματα και σχηματίζει μια ελαφριά καμπύλη στο μέσο των μακριών πλευρών του. Διατηρούνται οι γραμμές της αφετηρίας και του τέρματος, και η απόσταση μεταξύ τους είναι ένα ολυμπιακό στάδιο (600 πόδια ή 192,27 μ.). Διατηρείται ακόμη το βήμα των ελλανοδικών (στη νότια πλευρά, κοντά στο τέρμα) και ο βωμός της Δήμητρας Χαμώνης (στη μέση της βόρειας πλευράς).
Για την αρχή των Ολυμπιακών αγώνων οι αρχαίοι διέσωζαν πολλούς μύθους, που έφταναν ως την εποχή των θεών και των ηρώων. Πάντως η καταμέτρηση, ο κατάλογος των Ολυμπιάδων, αρχίζει από το 776 π.Χ. Το τέλος τους ήρθε ύστερα από 293 διοργανώσεις, το 394 μ.Χ., όταν καταργήθηκαν με διάταγμα του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α.
Κατά την τέλεση των ολυμπιακών αγώνων γινόταν εκεχειρία σε όλο τον ελληνικό κόσμο, που διαρκούσε περίπου τρεις μήνες, για να μπορούν να κυκλοφορούν ανεμπόδιστα οι αθλητές και οι αντιπροσωπίες των πόλεων. Οι αγώνες γίνονταν το καλοκαίρι (γύρω στα μέσα Ιουλίου), διαρκούσαν πέντε μέρες και τα βασικά αγωνίσματα ήταν ο δρόμος, η πάλη, το πένταθλο (δρόμος, άλμα, ακοντισμός, δισκοβολία, πάλη), η πυγμαχία, η αρματοδρομία και το παγκράτιο (πυγμαχία και πάλη). Την τελευταία μέρα απονέμονταν και τα έπαθλα, που ήταν απλά στεφάνια από κλωνάρι αγριελιάς.
Από τα τέλη του 7ου αι. π.Χ. στις Ολυμπιάδες περιλαμβάνονταν και αγώνες παίδων. Τέλος, στην Ολυμπία, σε διαφορετική μέρα αλλά στον ίδιο ολυμπιακό χρόνο, τελούνταν και αγώνες γυναικών-παρθένων, που ονομάζονταν «Ηραία», ήταν αφιερωμένοι στην Ήρα και περιλάμβαναν το αγώνισμα του δρόμου.
Άλλοι πανελλήνιοι αγώνες ήταν τα Πύθια, που τελούνταν στους Δελφούς προς τιμή του Απόλλωνα κάθε τέσσερα χρόνια (το τρίτο έτος κάθε Ολυμπιάδας), τα Ίσθμια, που τελούνταν στην περιοχή του ισθμού της Κορίνθου προς τιμή του Ποσειδώνα κάθε δεύτερο και τέταρτο έτος Ολυμπιάδας, δηλαδή κάθε δύο χρόνια, τα Νέμεα, που τελούνταν κάθε δύο χρόνια στη Νεμέα και ήταν αφιερωμένοι στο Δία.
Για τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών αγώνων υπήρχαν αυστηροί κανονισμοί. Οι αθλητές έπρεπε να είναι Έλληνες στην καταγωγή και έπρεπε να φτάσουν στην Ολυμπία ένα μήνα πριν από τη διεξαγωγή των αγώνων για να γυμναστούν εκεί. Κάθε αθλητής δήλωνε την πατρίδα του ή την πόλη που εκπροσωπούσε. Για την ομαλή διεξαγωγή των αγώνων φρόντιζαν οι ελλανοδίκες. Αυτοί ανακήρυσσαν και τους νικητές και έκαναν την απονομή των βραβείων.
Τους αγώνες παρακολουθούσαν επίσημες αντιπροσωπίες των πόλεων, οι θεωρίες, αλλά και όποιος άλλος ήθελε. Η μόνη απαγόρευση ήταν αυτή που απέκλειε από την παρακολούθηση των αγώνων τις παντρεμένες γυναίκες. Εκτός από τους πανελλήνιους αγώνες, σε πολλές πόλεις διεξάγονταν και τοπικοί αγώνες με την ευκαιρία θρησκευτικών γιορτών. Οι πιο γνωστοί ήταν τα Παναθήναια στην Αθήνα, τα Υακίνθια και τα Κάρνεια στη Σπάρτη, τα Λύκαια στην Αρκαδία, τα Δήλια στη Δήλο, τα Ηραία στο Αργός, τα Ελευθέρια στις Πλαταιές, τα Νάια στη Δωδώνη κ.ά.
